Un apocalipsis grande y del bueno": hacia un uso sociológico de la narración infantil en la investigación sobre los efectos de la pandemia

Contenido principal del artículo

Iván Rodríguez Pascual
https://orcid.org/0000-0002-5385-3643
Sara Luna Rivas
https://orcid.org/0000-0002-0571-6687
Teresa González-Gómez
https://orcid.org/0000-0002-5179-2189
Mari Corominas Pérez
https://orcid.org/0000-0001-9010-6076

Resumen

La pandemia por el covid-19 y las medidas tomadas por las autoridades para frenar su expansión (confinamiento, cierre de establecimientos, restricciones de movilidad o uso obligatorio de mascarilla) afectaron no solo a la salud y la economía de la población española, sino también a su visión y comprensión del mundo, con un impacto especial en los niños y niñas, quienes se encontraban en una fase crucial de desarrollo social y emocional. Se presenta un análisis fenomenológico interpretativo que aborda las vivencias infantiles de la pandemia a través de la técnica storytelling con trece narraciones construidas por grupos de niñas y niños entre 7-14 años, recogidas como parte del trabajo de campo del proyecto de I+D+i INFAPOST[1], con un total de 56 participantes (33 niñas y 23 niños). Los resultados, estructurados en torno a dos ejes —la agencia infantil y la valencia emocional—, muestran cómo las historias que son narradas con mayor nivel de agencia infantil se corresponden con una vivencia emocional positiva, y viceversa. Por otra parte, las historias protagonizadas por niños incluyen contenidos más lúdicos, positivos y activos que las historias protagonizadas por niñas, donde predomina la preocupación por los demás y el cuidado del otro.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Detalles del artículo

Cómo citar
Rodríguez Pascual, Iván, Sara Luna Rivas Luna Rivas, Teresa González-Gómez, y Mari Corominas Pérez. 2024. «Un Apocalipsis Grande Y Del bueno": Hacia Un Uso sociológico De La narración Infantil En La investigación Sobre Los Efectos De La Pandemia». Kult-ur 11 (21). https://doi.org/10.6035/kult-ur.7987.
Sección
Àgora
Biografía del autor/a

Iván Rodríguez Pascual , Universidad de Huelva-Centro de Investigación en Pensamiento Contemporáneo e Innovación para el Desarrollo Social (COIDESO)-Huelva (España)

Licenciado en Ciencias Políticas y Sociología por la Universidad Complutense de Madrid; Doctor por la Universidad de Granada. Pertenece al grupo de investigación E-6 (Estudios Sociales e Intervención Social https://eseis.es/) y al centro de investigación COIDESO de la Universidad de Huelva y es Profesor Titular de Universidad en el departamento de Sociología, Trabajo Social y Salud Pública de dicha Universidad. Ha producido casi dos decenas de publicaciones centradas en el estudio sociológico de la Infancia y su representación, entre otras áreas de investigación. Autor de la monografía "Para una Sociología de la Infancia" (Madrid, CIS). Secretario del Comité de Sociología de la Infancia de la Federación Española de Sociología.

Sara Luna Rivas, Universidad de Sevilla (US), Departamento de Psicología Experimental, Sevilla, España.

Psicóloga General Sanitaria y Doctora en psicología por la Universidad de Sevilla, adscrita al grupo PAIDI SEJ-663Metodología, Estadística y Psicometría aplicada a las Ciencias del Comportamiento y de la Salud, ha desarrollado su investigación en una doble vertiente: por un lado, estudiando el papel asumido por las personas mayores en la sociedad, como cuidadoras y como agentes de participación social y, por otro lado, analizando el desarrollo del compromiso cívico adolescente. Ambas líneas se vertebran en torno a la participación social y la igualdad de género. Fruto de dichas investigaciones ha publicado 5 artículos en revistas de alto impacto, 4 capítulos de libro y 3 libros completos, destacándose en la validación de escalas y el uso de análisis cuantitativos. Actualmente, es profesora del área de metodología de las ciencias del comportamiento de la Universidad de Sevilla, participa activamente en diversos proyectos de investigación, coordinando el Barómetro de Opinión de UNICEF desde su primera edición. 

Teresa González-Gómez , Universidad de Huelva, UHU Facultad de Trabajo Social, Departamento de Sociología, Trabajo Social y Salud Pública. Huelva, España.

Trabajadora Social y Socióloga, es Profesora Titular en la Facultad de Trabajo Social de la Universidad de Huelva, donde imparte docencia en las asignaturas de Estructura Social y Participación Social. Sus líneas de investigación parten del capital social y la gobernanza, aplicados a diversos campos de estudio como la infancia, turismo y minería., con publicaciones indexadas en JCR. Forma parte del grupo de investigación ESEIS, Estudios Sociales e Intervención Social y al centro de investigación COIDESO de la Universidad de Huelva. Ha participado en distintos proyectos de investigación de convocatoria nacional e I+D, y en congresos nacionales e internacionales. Actualmente es investigadora responsable del proyecto de transferencia “Huelva Espacios Urbanos”.

Mari Corominas Pérez, Institut Metròpoli (Institut Infància i Adolescència de Barcelona). Bellaterra, Espanya.

Licenciada en psicología por la Universidad Autónoma de Barcelona y doctora en psicología, salud y calidad de vida por la Universidad de Girona (premio extraordinario). Es investigadora en el Instituto Infancia y Adolescencia de Barcelona (Instituto Metrópoli), donde principalmente coordina el programa de investigación y participación "Hablan los niños y niñas: el bienestar de la infancia en Barcelona", promovido por el Ayuntamiento de Barcelona. Su línia de trabajo trata el análisis del bienestar de la infancia desde una perspectiva de derechos y con orientaciones de investigación ética. También es profesora colaboradora de la Universidad Oberta de Cataluña.

Datos de los fondos

Citas

Attenborough, J. y Abbott, S. (2020). “Using storytelling in nurse education: The experiences

and views of lecturers in a higher education institution in the United

Kingdom”. Nurse Education in Practice, 44: 1-22. Disponible en: https://doi.

org/10.1016/j.nepr.2020.102762

Bachelard, G. (1994). The poetics of space. Beacon Press.

Barker, J. y Weller, S. (2003). “Is it fun?” Developing children centred research

methods”. International journal of sociology and social policy 23, (1/2): 33-58.

Disponible en: http://dx.doi.org/10.1108/01443330310790435

Beresford, Peter. (2016). “All our welfare: Towards participatory social policy”. Policy.

Disponible en: press. http://dx.doi.org/10.2307/j.ctt1t88xg

Bonal, X. y González, S. (2020). “The impact of lockdown on the learning gap: Family

and school divisions in times of crisis”. International Review of Education,

, pp. 635-655. Disponible en: https://doi.org/10.1007/s11159-020-09860-z

Castro, A. y Valcárcel-Delgado, V. (2022). «Voces de la primera infancia durante el

confinamiento español por la covid-19». Revista Latinoamericana de Ciencias

Sociales. Niñez y Juventud 20 (2): 222-245.

Cheshmehzangi, A., Tong Zou, Zhaohui Su y Tian Tang (2023). “The growing digital

divide in education among primary and secondary children during the COVID-

pandemic: An overview of social exclusion and education equality issues”.

Journal of Human Behavior in the Social Environment 33 (3): 434-449.

Ciobanu, C. (2022). The Game During The Pandemic. European Proceedings of

Educational Sciences. Disponible en: http://dx.doi.org/10.15405/epes.23045.23

Corominas, M. (2024). «Hablan los niños y niñas: el bienestar de la infancia en

Barcelona tras la pandemia». En: I. Rodríguez-Pascual, S. Luna, T. González

y J. M. Gómez (eds.). Investigar la infancia en el escenario pandémico: Retos,

hallazgos y propuestas desde las ciencias sociales. Octaedro, pp. 17-28. Disponible

en: https://octaedro.com/libro/investigar-la-infancia-en-el-escenario-pandemico/

Duarte, C. M., De Almeida, I. M. F., Da Silva, I. C. y Bezerra, L. (2020). “The

mental health of children and adolescents during the COVID-19 pandemic: a

narrative review. Research”. Society and Development, 9: 1-31. Disponible en:

https://doi.org/10.33448/rsd-v9i9.7687

Egan, S. M., Pope, J., Moloney, M., Hoyne,C. y Beatty, C. (2021). “Missing early

education and care during the pandemic: The socio-emotional impact of the

COVID-19 crisis on young children”. Early Childhood Education Journal 49

(5): 925-934. Disponible en: https://doi.org/10.1007/s10643-021-01193-2

Estola, E., Farquhar, S. y Puroila, A.-M. (2014). “Well-being narratives and young

children”. Educational Philosophy and Theory 46 (8): 929-941. Disponible en:

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00131857.2013.785922

Fivush, R., Marin, K., Crawford, M., Reynolds, M. y Brewin, C. (2007). “Children’s

narratives and well-being”. Cognition and Emotion 21 (7): 1414-1434. Disponible

en: https://doi.org/10.1080/02699930601109531

Gill, T. y Monro Miller, R. (2020). Play in Lockdown. Disponible en: https://ipaworld.

org/wp-content/uploads/2020/08/IPA-Covid-report-Final.pdf

Graham, A., Powell, M., Taylor, N., Anderson, D. y Fitzgerald, R. (2013). Investigación

ética con niños. UNICEF Office of Research-Innocenti. Disponible en:

https://childethics.com/wp-content/uploads/2015/04/ERIC-compendium-ES_

LR.pdf

Gunawardena, M. y Koivula, M. (2023). “Children’s Social–Emotional Development:

The Power of Pedagogical Storytelling”. International Journal of Early

Childhood: 1-22. Disponible en: https://doi.org/10.1007/s13158-023-00381-y

Haigh, C. y Hardy, P. (2011). “Tell me a story - a conceptual exploration of storytelling

in healthcare education”. Nurse Education Today; 31 n.º 4, pp. 408-411.

Disponible en: https://doi.org/10.1016/j.nedt.2010.08.001

Hernández-Hirsch, P. (2015). La esfera doméstica y la alimentación. Construcción

de la identidad de género en mujeres populares de Santiago. [Tesis doctoral].

Universidad de Chile. Disponible en: https://repositorio.uchile.cl/handle/

/145031

Idoiaga Mondragon, N., Eiguren Munitis, A., Berasategi Sancho, N., Picaza Gorrotxategi,

M. y Dosil Santamaria, M. (2022). “How are children coping

with COVID-19 health crisis? Analysing their representations of lockdown

through drawings”. Childhood 29 (4): 545-560.

Idoiaga Mondragon, N., Naiara Berasategi, S., Maria Dosil Santamaria, y Amaia

Eiguren Munitis. (2021). “Struggling to breathe: a qualitative study of

children’s wellbeing during lockdown in Spain”. Psychology & Health 36

(2): 179-194.

Jacovkis, J., y Tarabini, A. (2020). Desigualtat i confinament: Les dificultats per fer

escola des de la distància. Fòrum: Revista d’Organització i Gestió Educativa,

: 20–26. Disponible en: https://cat.grao.com/ca/producte/desigualtat-i-confinament-

les-dificultats-per-fer-escola-des-de-la-distancia-fo053100259

Kirby, P., Villani, M. y Webb, R. (2023). “Children’s Covid-19 writing and drawings

and the existential imperative to educate for uncertainty”. Children & Society,

, n.º 1: 122-143. Disponible en: https://doi.org/10.1111/chso.12573

Kumar, C. M., Giridhar, M. F., Yagvan, P. y Tiwari, L. K.. (2023). “Perception and

Awareness About COVID-19 Pandemic Among Children Visiting a Tertiary

Care Center”. Indian Pediatrics 60 (8): 679-680.

Ludwig-Walz, H., Dannheim, I., Pfadenhauer, L. M., Fegert, J. M. y Bujard,

M. (2023). “Anxiety increased among children and adolescents during

pandemic-related school closures in Europe: a systematic review and meta-

analysis”. Child and adolescent psychiatry and mental health 17 (1): 74.

Martínez, M., Rodríguez-Pascual, I., y Velásquez, G. A. (2020). «Infancia Confinada:

¿Cómo viven la situación de confinamiento niñas, niños y adolescentes?

» Infancia Confinada & Enclave de Evaluación y Enfoque de Derechos

Humanos. Disponible en: https://infanciaconfinada.com/wp-content/uploads/

/05/informe-infancia-confinada.pdf

Meneses, J., Bernabeu, J., Bonillo, A., Eiroa-Orosa, F. J., Rodríguez-Gómez, D.,

Valero, S. y Valldeoriola, J. (2018). Intervención educativa basada en evidencias

científicas. Universitat Oberta de Catalunya. Disponible en: https://

femrecerca.cat/meneses/publication/intervencion-educativa-basada-evidencias-

cientificas/intervencion-educativa-basada-evidencias-cientificas.pdf

Nikiforidou, Z. y Doni, E. (2023). “Go away from this galaxy coronavirus’: children’s

meanings and feelings of the Covid-19 pandemic through narrated drawings”.

European Early Childhood Education Research Journal, 31, n.º 2: 178-190.

Disponible en: https://doi.org/10.1080/1350293X.2022.2098993

Oswell, D. (2021). “Agência das Crianças / Children’s Agency”. En: Tomás, C.,

Trevisan, G., Carvalho, M. J. L. y Fernandes, N. (eds.). Conceitos-chave em

Sociologia da Infância. Perspetivas Globais / Key concepts on Sociology of

Childhood, pp. 29-35. Global Perspectives. UMinho Editora. Disponible en:

https://doi.org/10.21814/uminho.ed.36.2

Parsons, S., Kovshoff, H., Yuill, N., Glass, D., Holt,S., Ward, A., Barron, C. y Ward,

R. (2023). “‘Our Stories...’: Co-Constructing Digital Storytelling Methodologies

for Supporting the Transitions of Autistic Children-Study Protocol”.

International Journal of Qualitative Methods 22: 1-10. 16094069221145286.

Pascal, C. y Bertram, T. (2021). “What do young children have to say? Recognising

their voices, wisdom, agency and need for companionship during the COVID

pandemic”. European Early Childhood Education Research Journal 29: 21 - 34.

Rodríguez-Pascual, I.. (2021). “¿De invisibilidad a estigmatización? Sociología del

adultismo en tiempos de pandemia”. Linhas Críticas,

, e36364. Disponible

en: https://doi.org/10.26512/lc.v26.2020.36364

Rodríguez Pascual, I., Berasategui Sancho, N., Eiguren Munitis, A., Picaza Gorrotxategi,

M., Serrano Díaz, N. y González Gómez, T. (2024). «Uniendo los

puntos: la expresión en el dibujo infantil de la experiencia pandémica de la población

infantil española». En: Rodríguez Pascual, I., Luna Rivas, S., González

Gómez, T. y Gómez Espino, J. M. (eds.). Investigar la infancia en el escenario

pandémico: retos, hallazgos y propuestas desde las Ciencias Sociales, pp. 29-

Octaedro.

Sabat Agurto, C., Novoa Rivera, C., Quijada, Y., Galdames Riquelme, A., Díaz Meléndez,

P., Spaudo Valenzuela, P., y Zamorano Latorre, R. (2024). «Representaciones

sociales infantiles de la pandemia: dos años después de su inicio».

Revista Latinoamericana de Ciencias Sociales, Niñez y Juventud, 22 (1), p. 14.

Disponible en: https://doi.org/10.19053/01227238.12646

Sarkadi, A., Thell, M. y Jirblom, K. (2023). “Perceptions of the COVID‐19 pandemic

as demonstrated in drawings of Swedish children aged 4-6 years”.

Acta Paediatrica, 112, n.º 6, june: 1275-1283. Disponible en: https://doi.

org/10.1111/apa.16706

Vettori, G., Ruffini, C., Andreini, M., Megli, G., Fabbri, E., Labate, I., Bianchi, S.

y Pecini, C. (2022). “Investigating Children’s Ability to Express Internal States

through Narratives and Drawings: Two Longitudinal Studies during Pandemic”.

Children 9, n.º 8: 1165. Disponible en: https://doi.org/10.3390/children9081165

Xiao, M., Amzah, F. y Rong, W. (2023). “Experience of beauty: Valuing emotional

engagement and collaboration in teacher-child storytelling activities”. International

Journal of Learning, Teaching and Educational Research 22, n.º 2: 165-187.

Wei, G. (2023). “Children’s perezhivaniya and agency during the COVID-19 pandemic:

Narrative research from China”. Learning, Culture and Social Interaction

: 100683. Disponible en: https://doi.org/10.1016/j.lcsi.2022.100683.

Werner, K. y Woessmann, L. (2023). “The legacy of COVID-19 in education”. Economic

Policy 38, n. º115, july 609-668.

Wolf, K. y Schmitz, J. (2023). “Scoping review: longitudinal effects of the COVID-

pandemic on child and adolescent mental health”. European child &

adolescent psychiatry: 1-56. Disponible en: https://doi.org/10.1007/s00787-

-02206-8